oryginalny artykuł

Anatomia dna oka-badanie mikro tomografii komputerowej

M. Kozerska, J. Skrzat

Zakład Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Collegium Medicum, Kraków

adres do korespondencji: M. Kozerska, MSc, Katedra anatomii, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, ul. Kopernika 12, 31-034 Kraków, Polska, e-mail: magdalena.kozerska @ interia.pl

celem pracy była prezentacja zdjęć dna dna oka (FIAM) w wysokiej rozdzielczości w mikro-tomografii komputerowej oraz scharakteryzowanie normalnego wyglądu jego pojedynczych obszarów, będących miejscami przejścia licznych struktur anatomicznych. Za pomocą micro-CT uzyskujemy szczegółowe obrazy renderujące objętość przedstawiające topografię FIAM w przestrzeni trójwymiarowej (3D). Stwierdziliśmy, że rekonstrukcje 3D uzyskane z tomografii komputerowej mogą precyzyjnie wykazać wszystkie obszary FIAM (obszar nerwu twarzowego, obszar ślimaka, górne i dolne obszary przedsionkowe, pojedyncze otwory). Zastosowanie tej techniki pozwala na znalezienie nowych struktur anatomicznych, takich jak otwór grzebienia poprzecznego, który nie jest opisany w literaturze. Dlatego oszacowaliśmy rozmiar każdego obszaru FIAM, mierząc ich minimalną i maksymalną średnicę. W badanym materiale nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy między średnicami obliczonymi dla osobników niemowlęcych i dorosłych. (Folia Morphol 2015; 74, 3: 352-358)

słowa kluczowe: mięsień wewnętrzny akustyczny, kość piętowa, tomografia mikrokomputerowa

wstęp

mięsień wewnętrzny akustyczny (IAM) jest kanałem zakończonym dna oka znajdującym się wewnątrz piramidy kości skroniowej. Cały kanał ma długość około 1 cm i rozciąga się bocznie wewnątrz kości. Boczny koniec kości jest tworzony przez cienką płytkę kostną. Płytka ta oddziela ślimak i przedsionek od IAM i jest zdefiniowana jako dna oka wewnętrznego akustycznego (FIAM). FIAM stanowi także przyśrodkową ścianę labiryntu. Wysokość i szerokość FIAM wahają się odpowiednio od 2,5 do 4,0 mm i od 2,0 do 3,0 mm .

FIAM przenosi z jamy czaszki do ucha następujące struktury: nerw twarzowy, nerw pośredni, tętnica labiryntowa i nerw przedsionkowo-chrzęstny, który dzieli się w pobliżu bocznego końca IAM na dwie części: nerw ślimakowy i nerw przedsionkowy. W FIAM biegnie poziomo poprzeczny grzebień, który oddziela DNA na dwie części: wyższy i niższy, jak to przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1. Schematyczny układ poszczególnych obszarów w obrębie dna oka wewnętrznego miąższu akustycznego; FNA-obszar nerwu twarzowego; SVA — obszar przedsionkowy górny; CA — obszar ślimaka; IVA — obszar przedsionkowy dolny; SF — Otwór Pojedynczy; TC-grzebień poprzeczny.

wyższa część FIAM zawiera: obszar nerwu twarzowego (położony przednio) i obszar przedsionkowy górny (położony tylno), natomiast część dolna zawiera: obszar ślimakowy (położony przednio), obszar przedsionkowy dolny (położony tylno) i Otwór Pojedynczy (położony tylno-niżej). Przez obszar nerwu twarzowego przebiega nerw twarzowy i nerw pośredni. Obszar nerwu twarzowego jest oddzielony od górnego obszaru przedsionkowego pionowym grzbietem kostnym określanym jako pręt Billa, który tworzy pionowy grzebień. Jednak struktura ta nie zawsze jest wymieniona w dokumentach opisujących morfologię FIAM, a zatem nie została uwzględniona na schematycznym rysunku przedstawionym na rysunku 1.

górny obszar przedsionkowy jest miejscem przejścia nerwu utriculoampullary, który powstaje z połączenia nerwu utricular, przedniego i bocznego nerwu ampullar.

obszar ślimakowy, położony przednio w dolnej części kości ślimakowej, jest miejscem przejścia włókien nerwowych ślimakowych, które przechodzą przez dno kanału JAMOWEGO z modiolusa ślimaka. Nerw ślimakowy przechodzi przez IAM wraz z nerwu twarzowego i nerwu przedsionkowego. Nerw przedsionkowy pochodzi z nerwów przedsionkowych górnych i dolnych (przechodząc przez odpowiednie pola w obrębie FIAM). Z kolei dolny obszar przedsionkowy jest miejscem do przechodzenia nerwu saccular.

najmniejszy obszar w obrębie FIAM zajmuje pojedynczy otwór, który znajduje się tylno-niżej w kierunku dolnego obszaru przedsionkowego i przekazuje tylny nerw ampularny. Pomimo niewielkich rozmiarów otwór ten jest używany jako punkt orientacyjny w niektórych zabiegach chirurgicznych .

do tej pory w badaniach anatomicznych i klinicznych badano IAM, ale szczegóły morfologii dna oka nie były głównym zakresem zainteresowania. W związku z tym obszar ten nie został przedstawiony w sposób przestrzenny za pomocą mikro-tomografii komputerowej (micro-CT) lub innych metod obrazowania; w ten sposób podjęliśmy się badań mających na celu stworzenie szczegółowych rekonstrukcji komputerowych FIAM.

materiały i metody

badanie morfologiczne anatomii kości skroniowej wykonano na 10 suchych kościach skroniowych: 5 próbek pochodzących od dorosłych osobników płci żeńskiej, 2 próbki były płci męskiej i 3 próbki pochodzące od czaszek niemowląt o nieznanej płci. Wszystkie badane kości były dobrze zachowane, przedstawiały prawidłową anatomię i nie były zdeformowane.

petrous część kości skroniowej została rozcięta i zeskanowana za pomocą skanera mikro-CT (Skyscan 1172, N. V., Aartselaar, Belgia). Skaner został wyposażony w detektor promieniowania rentgenowskiego: 11 Megapikseli (łącznie 4024 × 2680; 4000 × 2400), 12-bitowy cyfrowy aparat rentgenowski o polu widzenia 24 × 36 mm. Napięcie źródła promieniowania rentgenowskiego ustawiono na 80 kV, A prąd na 100 µA. Obrazy projekcyjne uzyskiwano w zakresie kątowym 180° z krokiem kątowym 0,5°. Otrzymany obraz miał rozmiar piksela 27 µm. Projekcje zostały uchwycone wzdłuż długiej osi kości i zrekonstruowane przy użyciu oprogramowania NRECON ver. 1.6.5 SkyScan oparty na algorytmie Feldkampa.

średnia liczba skanów użytych do odtworzenia rekonstrukcji objętościowej wahała się od 970 do 2093, w zależności od wielkości kości skroniowej. Z serii skanów mikro-CT wykonaliśmy wizualizację anatomii powierzchni FIAM. W tym celu wykorzystaliśmy technikę renderowania objętościowego, aby przedstawić 2-wymiarową (2D) projekcję dyskretnie pobranego zestawu danych 3D, wykonaną przez skaner mikro-CT i zwizualizowaną w aplikacji CTvox. Aplikacja ctvox wyświetla zestaw zrekonstruowanych plasterków jako realistyczny obiekt 3D z intuicyjną nawigacją i manipulacją: obiekt i kamera oraz wykorzystuje narzędzie przycinające do tworzenia wyciętych widoków. Aplikacja CTvox jest dedykowana do realistycznej Wizualizacji 3D skanowanych obiektów przez skanery SkyScan i dostarczana przez Bruker Corporation (http://www.skyscan.be/products/downloads.htm).

aby uzyskać wyraźne i szczegółowe obrazy FIAM dostosowaliśmy eksperymentalnie funkcję transferu, która odwzorowywała wartości krycia i szarości przypisane wokselom w końcowej rekonstrukcji. Modyfikując krycie, mogliśmy kontrolować widoczność odpowiednich wokseli i ustawić, jak bardzo zasłaniają one bardziej odległe woksele.

morfologię FIAM oceniano na rekonstrukcjach objętościowych kości piętowej przy użyciu płaszczyzn obcinania, których położenie było interaktywnie zmieniane. W ten sposób uzyskaliśmy wygodny wirtualny przekrój przez kość piętrową przedstawiający kolejne obszary FIAM.

aby oszacować rozmiar każdego kwadrantu FIAM zmierzono ich minimalne i maksymalne średnice. W tym celu na podstawie danych ze skanów mikro-tomografii komputerowej przetwarzanych w oprogramowaniu CTAnalyser stworzono renderowane powierzchniowo modele 3D FIAM każdej kości. Modele te uwidoczniły rzeczywiste aspekty struktury 3D obiektu i zostały poddane jako format pliku OBJ do Autodesk Meshmixer-darmowego oprogramowania do modelowania 3D wyposażonego w narzędzia do pomiarów geometrycznych (dostępne od http://meshmixer.com). Ponadto oszacowano średnie wartości średnic dla obszaru nerwu twarzowego (Fna), górnego obszaru przedsionkowego (SVA), obszaru ślimakowego (CA), dolnego obszaru przedsionkowego (IVA) i otworu pojedynczego (SF) (Tabela 1). Średnice mierzono z dokładnością ± 100 µm (rys. 2).

Tabela 1. Mean values (in millimetres) of the diameters measured on surface-rendered 3-dimensional models of the fundus of internal acoustic meatus

SVA — superior vestibular area; FNA — facial nerve area; CA — cochlear area; IVA — inferior vestibular area; SF — singular foramen

Rysunek 2. Przykład pomiarów wykonanych dla każdego obszaru dna oka wewnętrznego mięśnia akustycznego; SVA-górny obszar przedsionkowy; IVA-dolny obszar przedsionkowy; FNA-obszar nerwu twarzowego; CA-obszar ślimakowy. W tej projekcji obszar pojedynczego otworu nie jest widoczny.

ze względu na ograniczoną liczbę badanych kości skroniowych nie przeprowadziliśmy szczegółowej analizy mającej na celu znalezienie podobieństw lub odmienności w wyglądzie morfologicznym kości skroniowej u niemowląt, samców i samic. W ten sposób porównaliśmy tylko FIAM niemowląt (3 próbki) z dorosłymi samcami i samicami połączonymi w jedną grupę (7 próbek).

test Manna-Whitneya został obliczony w celu weryfikacji hipotezy zerowej, która stwierdza, że średnice obszarów FIAM są równe.

wyniki

dna oka IAM zidentyfikowano jako boczny koniec IAM komunikujący tylną jamę czaszki z labiryntem. Wewnętrzny otwór akustyczny będący wlotem do kości skroniowej został łatwo rozpoznany na tylnej powierzchni piramidy kości skroniowej i zrekonstruowany na podstawie tomografii komputerowej we wszystkich badanych próbkach. Te związki topograficzne zostały zobrazowane przez oddawanie objętości, a ogólną morfologię kości z widocznym wlotem do IAM przedstawiono na fig. 3.

Rysunek 3. Przednio-przyśrodkowa powierzchnia piramidy prawej kości skroniowej przedstawiona w obrazie tomograficznym. Wlot do miednicy akustycznej wewnętrznej jest skierowany strzałką; w głębi widoczny jest dna miednicy akustycznej wewnętrznej.

dna oka obserwowano jako obszar dyskoidalny, który został podzielony przez przecięcie dwóch kostnych grzbietów — grzebienia poprzecznego i grzebienia pionowego. Struktury te wytyczone kwadranty nierównej wielkości określane jako Fna (kwadrant przedni), CA (kwadrant przedni), SVA (kwadrant tylny) i IVA (kwadrant tylny). Wszystkie te obszary zostały zobrazowane w objętościowych rekonstrukcjach oglądanych pod różnymi kątami. Ich wzajemna orientacja uniemożliwia przedstawienie całej morfologii w pojedynczej projekcji. Spiralne ułożenie otwornicy tractus spiralis wymusza oglądanie obszaru ślimaka pod innym kątem niż obszary znajdujące się na tylnej stronie FIAM. Z kolei zmienna pozycja pojedynczego otworu może być najwyraźniej spowodowana zmianą kąta widzenia, gdy jest obserwowana jednocześnie z FIAM.

normalna anatomia FIAM została zademonstrowana jako obraz renderujący objętość i przedstawiona na fig.4.

Rysunek 4. Obraz renderujący objętość dna miednicy wewnętrznej akustycznej znajdującej się w prawej kości skroniowej dorosłego osobnika płci żeńskiej; FNA — obszar nerwu twarzowego; SVA — górny obszar przedsionkowy; CA — obszar ślimaka; IVA — dolny obszar przedsionkowy; SF — pojedynczy otwór. Poprzeczny grzebień oznaczony jest gwiazdką.

wszystkie opisane wcześniej pola w ramach FIAM zaobserwowano w badanych próbkach i ich położenie było zgodne z ogólnie przyjętym wzorem (patrz schemat na Fig. 1). Jednak w badanych próbkach zaobserwowaliśmy następujące odstępstwa w anatomii poszczególnych pól w obrębie FIAM:

• — SVA i IVA nie były pojedynczym otworem, ale w większości przypadków składały się z kilku małych otworów (rys. 4);
• – różne położenie pojedynczego otworu i wyraźny wygląd morfologiczny-dobrze określony margines otworu lub zaokrąglony i poszerzony tworzący wgłębienie (rys. 5A, B).

Rysunek 5. Przykłady wyraźnej mikroarchitektury dna oka wewnętrznego akustycznego u dorosłych; A. Prawa żeńska kość skroniowa; B. Lewa męska kość skroniowa. Najważniejsze różnice dotyczą kształtu otworu tractus spiralis (oznaczonego gwiazdką) i położenia otworu pojedynczego (wskazanego strzałką).

w obrazach renderujących objętość uzyskanych z mikro-CT zaobserwowaliśmy zarówno przegrody FIAM: pionową (Pasek Billa), jak i poziomą (grzebień poprzeczny). Pręt Billa pojawił się jako kostny grzbiet o różnej wielkości (rys. 6A, B). Struktura ta, jednak nie zawsze opisywana w publikacjach naukowych, została znaleziona we wszystkich badanych próbkach.

Rysunek 6. Anatomia dna oka wewnętrznego miana akustycznego 2-letniego dziecka (A) i 6-letniego dziecka (B) charakteryzuje otwór naczyniowy grzebienia poprzecznego (wskazywany strzałką). Pionowy herb (Pasek Billa) jest oznaczony gwiazdką.

z kolei grzebień poprzeczny nie ujawniał przebiegu prostoliniowego (jak to zwykle przedstawia się na schematycznych rysunkach), lecz miał raczej przebieg paraboliczny. Było to widoczne zarówno w kościach skroniowych dorosłych, jak i dziecięcych.

naszą uwagę zwróciły poprzeczne grzebienie, które wywodziły się tylko z czaszek niemowlęcia. We wszystkich tych przypadkach zauwaĺźyliĺ „my maĹ’ y otwór umieszczony tylnie w grzebieniu poprzecznym. W tym miejscu otwór był okrągły lub eliptyczny (rys. 6A, B). U dorosłych kości skroniowych takich otworów nie znaleziono w obrębie grzebienia poprzecznego.

dowiedzieliśmy się, że otwór minutowy znajdujący się w grzebieniu poprzecznym jest wejściem do kanału kostnego, który biegnie do ściany przedsionka. Średnica kanału stopniowo zmniejsza się w kierunku przedsionka. W jednym przypadku kanał ten został podzielony na dwa oddzielne kanały, które biegną do kanału przedsionkowego górnego, zamiast bezpośredniego połączenia z przedsionkiem. Zauważyliśmy również przypadek, w którym kanał został zatarty, a jego zakończenie miało stożkowy kształt. Obserwowana różnorodność morfologiczna kanalików grzebienia poprzecznego pokazana jest na fig.6 i 7.

Rysunek 7. Trójwymiarowa reprezentacja dna oka wewnętrznego mięśnia akustycznego i powiązanych kanałów nerwowo-naczyniowych; A. Canaliculus grzebienia transversa (TC) (wskazywany strzałkami) łączył przedsionek i wewnętrzny mięsień akustyczny; B. Canaliculi (wskazywany strzałkami) biegnący od otworu znajdującego się w obrębie TC do górnego kanału przedsionkowego (SVC); OW — okno owalne; FC — kanał twarzowy; SC — kanał pojedynczy; CA — obszar ślimakowy.

test Manna-Whitneya nie potwierdził, że różnice między średnimi wartościami średnic wybranych obszarów FIAM w próbkach niemowlęcych i dorosłych są istotne statystycznie. Dlatego Zakładamy, że zaobserwowane rozbieżności między obliczonymi parametrami są raczej związane z zmiennością biologiczną niż z wpływem wieku na badany materiał. Ze względu na ograniczoną i nierówną liczbę próbek wyniki te nie mogą być rozszerzone na populację ogólną i powinny być zweryfikowane na dużych seriach klinicznych.

dyskusja

we współczesnej literaturze brakuje obrazów przedstawiających morfologię FIAM w wysokiej rozdzielczości. Do tej pory większość badań wykazała morfologię FIAM przy użyciu mikroskopu operacyjnego lub ten region kości skroniowej był wizualizowany przez kliniczne Skanery CT. Tym samym poprzednie wyniki ograniczały się raczej do analizy wyglądu całego IAM, a nie dokładnie jego DNA. Na przykład, Marques et al. zbadał kształt IAM i ustalił, że może być w kształcie lejka (najczęściej u dzieci i dorosłych), cylindryczny lub w kształcie pąka, który jest najmniej reprezentowany.

inny aspekt badań anatomicznych tego obszaru kości skroniowej dotyczy kościstych kanałów nerwowych (dla CA, FNA, SVA i IVA), które powstają z FIAM. In 1999 Fatterpekar et al. przedstawił topografię i morfologię tych kanałów w tomografii komputerowej osiowej i koronowej o grubości 1 mm oraz wykonał pomiary. Od tego czasu nie prowadzono badań skupiających się na analizie morfologicznej poszczególnych dziedzin w obrębie FIAM. Tylko obszar ślimakowy i kanał nerwu ślimakowego były przedmiotem intensywnej analizy morfometrycznej, ponieważ jest dobrze widoczny na tomografii komputerowej i można go łatwo zmierzyć. Co więcej, kanał nerwu ślimakowego ma ogromne znaczenie kliniczne, ponieważ zmiany jego średnicy mogą być przyczyną niedoboru nerwu ślimakowego, który uważa się za jedną z przyczyn odbiorczego ubytku słuchu .

kliniczna tomografia komputerowa zapewnia obrazy, w których można wizualizować małe kanały kości skroniowej. Niemniej jednak ich wygląd nie zawsze jest jasny i czasami może być mylony ze złamaniami. Dlatego ocena ich morfologii na podstawie tomografii komputerowej wydaje się problematyczna i tendencyjna z błędem, jeśli na takich obrazach wykonywane są jakiekolwiek pomiary. Zgodnie z naszą wiedzą, jedyny artykuł, który przedstawia pomiary poszczególnych pól w ramach FIAM został opublikowany w 1999 roku . Być może było to podyktowane ograniczeniami w przedstawianiu kostnych detali, których wymiary mieszczą się w skali milimetrowej lub nawet mniejszej. Ponadto, ze względu na ich skomplikowany kształt i różne orientacje przestrzenne, do ich wizualizacji należy stosować techniki obrazowania 3D. Przeszkody te można pokonać dzięki zastosowaniu mikrotkografii, która może dostarczyć tomografii komputerowej o bardzo wysokiej rozdzielczości, co zapewnia dokładne zobrazowanie szczegółów anatomicznych.

w aktualnych badaniach zastosowanie mikro-tomografii pozwoliło na wizualizację otworu znajdującego się w granicach grzebienia poprzecznego i prześledzenie wyłaniającego się z niego kanału. Ze względu na małą średnicę (< 0,50 mm) otwór ten nie może być zauważony w klinicznych badaniach tomografii komputerowej lub może być słabo widoczny. Do tej pory nie znaleźliśmy żadnych informacji na temat obecności i znaczenia otworu grzebienia poprzecznego i powiązanych kanałów kostnych. Zakładamy, że takie otwory i kanał przekazują naczynia krwionośne unaczyniające ścianę przedsionka lub kanał przedsionkowy górny. Może to być gałąź tętnicy labiryntowej, która biegnie między nerwami twarzowymi i ślimakowymi, wyłaniając się na dnie kanału jamistego i dzieli się na trzy końcowe gałęzie. Jedna z tych gałęzi, a mianowicie przednia tętnica przedsionkowa, mogła przeniknąć przez otwór w otworze grzebienia poprzecznego, kończąc się następnie w przedsionku przez podział na mniejsze tętnice .

inna możliwa zawartość otworu grzebienia poprzecznego może być związana z zespoleniami między nerwami twarzowymi, przedsionkowymi i ślimakowymi, które mogą wystąpić przed wejściem lub po wyjściu z FIAM. Istnienie połączeń przedsionkowo-chłonnych i przedsionkowo-twarzowych w obrębie IAM zostało opisane w literaturze .

obecne i przyszłe badania powinny mieć na celu nie tylko przedstawienie morfologii FIAM w wysokiej rozdzielczości, ale także wykonanie dokładnych pomiarów przy użyciu metod obliczeniowych opartych na technikach obrazowania i modelowaniu programowym. Wiedza o szczegółowej anatomii i topografii pojedynczych ćwiartek powstających z nich kanałów FIAM i kostnych jest niezbędna podczas oceny urazów kości skroniowej i wad wrodzonych oddziałujących na poszczególne nerwy ,a także podczas zabiegów neurootologicznych. Na przykład, pojedynczy otwór jest używany jako punkt orientacyjny dla niektórych zabiegów chirurgicznych na wewnętrznym miasie akustycznym i labiryncie, takich jak retrosigmoid Neuroma chirurgia akustyczna i transcochlear cochleovestibular neurectomy . Czasami usunięcie guza w dna oka musi być wykonane na ślepo, ponieważ pole widzenia całego dna jest ograniczone, a zatem nerw przedsionkowo-komorowy, nerw twarzowy i tętnica labiryntowa mogą być narażone na dodatkowe ryzyko uszkodzenia . Dlatego ważne jest wdrożenie i opracowanie nowych algorytmów dedykowanych do dokładnej i przestrzennej wizualizacji FIAM oraz połączenie rekonstrukcji 3D wygenerowanych ze stosu skanów mikro-CT z obrazami radiologicznymi uzyskanymi z badań klinicznych. Zaawansowane metody obrazowania przestrzennego mogą pomóc zrozumieć anatomię ucha wewnętrznego i usprawnić planowanie i wykonywanie operacji chirurgicznych.

wnioski

z naszych badań wnioskujemy, że topografia obszarów pojedynczych w obrębie FIAM przedstawionych na schematach jest mocno uproszczona. Tomografia kliniczna nie jest w stanie odzwierciedlić wzajemnego związku między kostnymi strukturami FIAM. Micro-CT jest odpowiednią techniką do obrazowania topografii powierzchniowej FIAM i oceny jego architektury. Dzięki wysokiej jakości rekonstrukcjom 2D i 3D można uchwycić nowe struktury anatomiczne w FIAM. Stąd, micro-CT skany zestaw danych może być używany do budowy dokładnych powierzchni renderowane modele 3D FIAM i wykonywać na nich pomiary geometryczne.

podziękowania

badania przeprowadzono na sprzęcie zakupionym dzięki wsparciu finansowemu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Polska (Umowa nr 2014/2014). POIG.02.01.00-12-023/08).

autorzy pragną podziękować Bartoszowi Leszczyńskiemu z Zakładu Fizyki Medycznej Instytutu Fizyki im. M. Smoluchowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego za wykonanie tomografii mikrokomputerowej kości piętowych.

badanie zostało przeprowadzone za zgodą (KBET/109/B/2012) Komitetu Bioetyki UJ. Oświadczamy, że nie mamy konkurencyjnych interesów.

1. 1. Agirdir BV, Sindel M, Arslan G, Yildirim FB, Balkan EI, Dinç O (2001) The canal of the posterior ampullar nerve: an important anatomic landmark in the posterior fossa transmeatal approach. Surg Radiol Anat, 23: 331-334.
2. 2. Brunsteins DB, Ferreri AJ (1995). Microsurgical anatomy of arterials related to the internal acoustic meatus. Acta Anat (Basel), 152: 143-150.
3. 3. Driscoll CLW, Jackler RK, Pitts LH, Banthia V (2000) czy cały dna oka wewnętrznego kanału słuchowego jest widoczny podczas podejścia do dołu środkowego nerwiaka akustycznego? Am J Otol, 21: 382-388.
4. 4. Fatterpekar GM, Mukherji SK, Lin Y, Alley JG, Stone ja, Castillo m (1999) Normal canals at the dna oka wewnętrznego kanału słuchowego: ocena CT. J. Tomogr, 23: 776-780.
5. 5. Farahani RM, Nooranipour M, Nikakhtar KV (2007). Anthropometry of internal acoustic meatus. Int J Morphol, 25: 861-865.
6. 6. Gonzalez LF, Lekovic GP, Porter RW, Syms MJ, Daspit CP, Spetzler RF (2004) surgical approaches for resection of acoustic neuromas. Barrow Quarterly, 20: 4.
7. 7. Haberkamp TJ, Meyer GA, Fox m (1998) Surgical exposure of the dna oka wewnętrznego kanału słuchowego: anatomic limits of the middle fossa versus the retrosigmoid transcanal approach. Laryngoskop, 108: 1190-1194.
8. 8. Li Y, Yang J, Liu J, Wu H (2014) Restudy of malformations of the internal auditory meatus, Cochlear nerve canal and Cochlear nerve. Eur Arch Otorhinolaryngol, DOI: 10.1007 / s00405-014-2951-4 (w prasie).
9. 9. Marchioni D, Alicandri-Ciufelli m, Mattioli F, Nogeira JF, Tarabichi m, Villari D, Presutti L (2012) From external to internal auditory canal: surgical anatomy by an exclusive endoscopic approach. Eur Arch Otorhinolaryngol, 270: 1267-1275.
10. 10. Marques SR, Ajzen S, D ’ Ippolito G, Alonso L, Isotani s, Lederman H (2012) Morphometric analysis of the internal auditory canal by computed tomography imaging. Iran J Radiol, 9: 71-78.
11. 11. Muren C, Wadin K, Dimopoulos P (1991) Radioanatomy of the singular nerve canal. Eur Radiol, 1: 65-69.
12. 12. Ozdoğmuş O, Sezen o, Kubilay U, Saka E, Duman U, San T, Cavdar S (2004) połączenia między wiązkami nerwu twarzowego, przedsionkowego i ślimakowego w obrębie wewnętrznego kanału słuchowego. J Anat, 205: 65-75.
13. 13. Tian GY, Xu DC, Huang DL, Liao H, Huang MX (2008) the topographical relationships and anastomosis of the nerves in the human internal auditory canal. Surg Radiol Anat, 30: 243-247.
14. 14. Yan F, Li J, Xian J, Wang z, Mo l (2013) the cochlear nerve canal and internal auditory canal in children with normal cochlea but cochlear nerve deficiency. Acta Radiol, 54: 292-298.
15. 15. Zhang K, Wang F, Zhang Y, Li m, Shi X (2002) Anatomic investigation of the labyrinthine artery. Zhonghua Er Bi Yan Hou KE Za Zhi, 37: 103-105.