Forum Romanum lub Forum Romanum starożytnego Rzymu było tętniącym życiem religijnym, administracyjnym, prawnym i handlowym sercem miasta od VII wieku pne. W okresie cesarskim forum stało się monumentalnym symbolem w kamieniu i marmurze rzymskiej potęgi i próżności ze świątyniami deifikowanych cesarzy, kolumnami dedykacyjnymi i masywnymi łukami triumfalnymi świętującymi zwycięstwa Wojskowe z dalekich zakątków Imperium. Chociaż zniszczone przez trzęsienie ziemi, wietrzenie, zanieczyszczenia i wieki architektów okradających go z kamieni i kolumn, Forum Romanum, niemniej jednak, pozostaje jednym z najbardziej imponujących miejsc ocalałych od starożytności i unikalnym oknem do wielkiego chwalebnego świata, który był Rzym.

zarys historyczny

Forum Romanum znajduje się pomiędzy wzgórzami Kapitolińskimi i Palatyńskimi Rzymu. Według rzymskiej legendy było to miejsce bitwy między Rzymianami a Sabinami w drugiej połowie VIII wieku p. n. e. Wykopaliska na Forum Romanum wykazały obecność cmentarzy z epoki żelaza, które były w użyciu od 11 wieku pne do 9 wieku pne. Obszar został wypełniony znaczną ilością ziemi i gruzu w celu podniesienia go powyżej poziomu rocznej powodzi rzeki Tybru. Lokacja została wówczas utwardzona, z końca VIII lub początku VII wieku p. n. e. Wraz z wczesnymi przestrzeniami rytualnymi i świątyniami, takimi jak Regia i Świątynia Westy, Forum stało się publicznym punktem centralnym miasta, miejscem jego najważniejszych działań religijnych, politycznych, handlowych i prawnych. Stopniowo na przestrzeni wieków sklepy zostały zepchnięte na krańce lub gdzie indziej, a architektura stała się bardziej imponująca i ceremonialna.

pierwsze bazyliki, używane do zgromadzeń publicznych, a zwłaszcza sądów, pojawiły się na Forum od 184 pne. Również w II wieku p. n. e.na trzech stronach Forum dodano sklepy kolonowane. Główną arterią była via Sacre, utwardzona droga prowadząca z Forum na Wzgórze Palatyńskie. W 121 p. n. e.dodano pierwszy łuk triumfalny, który wykonał Fabiusz Maximus, prokonsul w Galii Transalpejskiej. I wiek p. n. e.był okresem intensywnej działalności budowlanej, a forma Forum, którą widzimy dzisiaj, w dużej mierze pochodzi z tej epoki. Lucjusz Korneliusz Sulla (138-78 p. n. e.) zbudował większy budynek Kurii, Dom rozszerzonego Senatu Rzymskiego, i wybrukował Forum białym trawertynem.

różne nowe budynki pojawiły się podczas panowania Juliusza Cezara (100-44 pne) i Augusta (r. 27 pne – 14 n. e.). W szczególności ten ostatni dokonał gruntownej renowacji wielu istniejących budowli i upamiętnił miejsce stosu pogrzebowego Cezara kolumną, zastąpioną w 29 p. n. e.świątynią Divusa Iuliusa po przebóstwieniu Cezara. Za panowania Augusta Forum zostało odnowione przy użyciu marmuru i oczyszczono kanały pod nim. W 10 n. e.Świątynia Concordia Augusta, która była czasami używana do posiedzeń Senatu, została przebudowana, a sumą tego dzieła było stworzenie lśniącego nowego monumentalnego Forum zamkniętego w marmurowych kolumnadach, które z regularnymi dodatkami świątyń, kolumn, posągów i łuków, reklamowało władzę, bogactwo i sukcesy Wojskowe cesarzy rzymskich.

przez cały okres Cesarski powstały różne świątynie, aby upamiętnić deifikowanych cesarzy, w tym Augusta, Wespazjana (R. 69-79 n. e.) i Antoninusa Piusa (R. 138-161 n. e.) i jego żonę, Cesarzową annię galerię Faustynę. Domicjan (r. 81-96 n. e.) dodał posąg siebie ujeżdżającego konia w 91 n. e. Dodano łuki triumfalne dla upamiętnienia zwycięstw militarnych, zwłaszcza Łuk Tytusa w 81 r. n. e.i Łuk Septymiusza Sewera w 203 r. n. e.

Forum zostało zniszczone przez pożar w 283 r.n. e., który wymagał wielu prac remontowych i konserwatorskich, w tym Nowej kurii i Nowej monumentalnej kolumnady. Forum ostatecznie upadło, nawet jeśli było sporadycznie używane do celów ceremonialnych, po przeniesieniu stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola w 330 r.n. e. W połowie VI wieku n. e.Kościół Santa Maria Antiqua został zbudowany na Forum na zboczach wzgórza Palatyńskiego, ale został pochowany w osuwisku w 847 r. n. e. Jednym z ostatnich dodatków, kiedy Forum stało się tylko rynkiem, była 13-metrowa kolumna Fokasa, cesarza Bizancjum i byłego centuriona, w 608 r.n. e.

wiele budynków zostało zrównanych z ziemią z przeznaczeniem na kamieniarstwo lub spalonych na wapno, zwłaszcza w XV i XVI wieku n. e. To poważnie osłabiło tych, którzy pozostali na nogach i sprawiło, że byli podatni na upadek z powodu trzęsień ziemi. Łuk Tytusa został włączony do fortyfikacji zbudowanych przez rodzinę Frangipani w średniowieczu i w konsekwencji ucierpiał. Łuk Septymiusza Severusa został podobnie przekształcony w twierdzę z wieżami dodanymi do niej, a kiedyś w jej łukach znajdowały się sklepy. Od tego czasu wietrzenie i zanieczyszczenia znacznie uszkodziły wiele budynków Forum, a zwłaszcza ich dekoracyjną rzeźbę.

atrakcje architektoniczne – budowle sakralne

Po raz pierwszy zbudowany w VII wieku p. n. e.i wielokrotnie modyfikowany na przestrzeni wieków, pierwotny Regia był prawdopodobnie trapezowym budynkiem ze skrzydłem i przylegającym dziedzińcem. Nazwa („Pałac Królewski”) sugeruje użycie jako sali tronowej dla wczesnych królów Rzymu, ale archeologiczne dowody ołtarzy i ofiar wskazują na funkcję religijną w VI wieku p. n. e. W czasach cesarskich był używany jako biura i miejsce spotkań przez niektóre z najważniejszych rzymskich urzędników religijnych, takich jak Vestal Virgins i Pontifex Maximus. W jego skład wchodziły dwa święte drzewa laurowe oraz kapliczka z tarczami i włóczniami Marsa, które generałowie mieli grzechotać przed rozpoczęciem kampanii. Budynek został przebudowany w 210 p. n. e., 148 p. n. e. i 36 p. n. e., ale przetrwał pożary z I wieku n. e. Dziś dostrzegalny jest tylko plan terenu.

comitium

comitium zaczęło się pod koniec VII wieku p. n. e.jako proste trójkątne utwardzone miejsce do ceremonii religijnych, ale ostatecznie uzyskało schodkową platformę i dzioby statku zostały przymocowane do podium mówcy (rostry). Od IV wieku p. n. e.ogólny kształt Comitium przybrał formę kolistą znaną z greckiego ekklesiasteria (fora zgromadzeń publicznych). Comitium przestało istnieć jako swoisty zabytek w I wieku p. n. e., kiedy Juliusz Cezar zlikwidował go. Do dziś w miejscu tym zachował się tajemniczy czarny kamień, Lapis Niger, na którym znajduje się napis, który wydaje się być zbiorem przepisów dotyczących rytuału. Późni republikańscy Rzymianie wierzyli, że kamień oznaczał grób Romulusa, legendarnego założyciela miasta.

Świątynia Westy

okrągła Świątynia Westy, poświęcona rzymskiej bogini paleniska, została zbudowana w VII wieku p. n. e. W późnej Rzeczypospolitej świątynia została przekształcona w formę prymitywnego domu z kolumnami na obwodzie, wewnątrz którego znajdowało się palenisko i inne obiekty sakralne, ale bez posągu bogini. Legenda głosi, że Palladium, mały drewniany posąg Minerwy, który został zabrany z Troi przez Eneasza w mitologii rzymskiej, był przechowywany tutaj w podziemnej komorze. Dziś zachowała się jedynie podstawa i krótka elewacja zrekonstruowanych bloków trawertynowych.

Dom Westalskich dziewic

Dom Westalskich dziewic lub Atrium Vestae, znajdujący się tuż za świątynią Westy, był projektem rozpoczętym przez Domicjana i ukończonym przez Trajana około 113 roku n. e. Budowla, z charakterystycznymi trzema bokami dwupoziomowych kolumnad w zielonym i czerwonym marmurze, została zbudowana na miejscu wcześniejszej świątyni z II Lub i wieku p. n. e. Budynek został odrestaurowany ok.150 n. e., a ogrodzone ogrody miały kiedyś wiele posągów, w tym figury szat głowy, takich jak Flavia Publicia (247-257 n. e.).

Świątynia Saturna

świątynia ta została poświęcona Saturnie, nieco tajemniczemu Bogu w rzymskim panteonie, który był być może wersją greckiego Kronos (Kronus). Saturn był szczególnie czczony na Festiwalu Saturnalia odbywającym się co 17 grudnia (co najmniej od V wieku p. n. e.), uroczystej okazji, kiedy ludzie dawali sobie prezenty, niewolnicy mieli wolność, z której korzystali zwykli obywatele, a także odbywała się ogólna runda imprez i zabaw.

ocalała wersja świątyni Saturna datuje się na okres pomiędzy 360 A 380 rokiem n. e. Świątynia została zbudowana na miejscu pierwotnego budynku poświęconego Około 497 p. n. e.przez dyktatora Tytusa Tatiusza, który sam zastąpił pierwszą świątynię Boga, Ara Saturni. W okresie Republiki Świątynia mieściła również skarb państwa (aerarium), funkcję tę pełniła, choć w bardziej ograniczonym zakresie, w okresie cesarskim.

świątynia stoi na frontonie z trawertynowych bloków, podczas gdy osiem pozostałych kolumn jest w porządku jońskim. Wały kolumn wykonane są z granitu egipskiego, dwie z boku z różowego Asuanu, a sześć fasad z szarego Mons Claudianus. Kapitele Jońskie są w rzeczywistości jedynymi częściami wykonanymi specjalnie dla Świątyni. We wnętrzu świątyni stał niegdyś kultowy posąg Saturna.

Świątynia Kastora& Polluksa

Świątynia Kastora i Polluksa (znana również jako Dioscuri) została wzniesiona w ostatniej dekadzie i wieku p. n. e., zastępując wcześniejszą świątynię bliźniaczymi synami Jowisza, która stała na miejscu od 484 p. n. e. Każdego 15 lipca świątynia była celem parady kawalerii-transvectio-5000 ludzi pod wodzą dwóch naśladowców półbogów, którzy uważali, że poprowadzili Rzymian do zwycięstwa nad Łacinnikami w bitwie nad jeziorem Regillus (499 lub 496 p. n. e.). Bliźniacy byli widziani po tym, jak podlewali swoje konie przy źródle Juturny, które było właśnie miejscem, w którym zbudowano ich świątynię.

dziś przetrwało tylko duże podium z oryginalnej świątyni oraz wewnętrzny betonowy rdzeń podium i trzy kolumny z wersji z I wieku pne, zbudowane przez Augusta w 14 lub 9 pne po niszczycielskim pożarze. August uczynił również Kult oficjalnym cesarskim i zainicjował nowe święto dla pary 27 stycznia. Niegdyś masywna konstrukcja mierzyła 32 x 50 m i osiągnęła wysokość prawie 19 m.fasady miały osiem kolumn korynckich, podczas gdy boki miały po jedenaście. Pierwotne wejście frontowe składało się z dwóch klatek schodowych z platformą kolumnową, zmienioną w III wieku n. e.na jedną klatkę schodową. Wnętrze świątyni było dość złożone i składało się z około 25 małych komór. Świątynia pełniła funkcję Urzędu Miar i wag z dodatkową funkcją banku.

Świątynia Divusa Antoninusa Piusa& Faustyny

świątynia poświęcona cesarzowi Antoninusowi Piusowi i cesarzowej Faustynie została zbudowana ok. Sześć korynckich kolumn fasady wciąż stoi, wraz z dwoma po obu stronach, za którymi czai się XVII-wieczna wersja kościoła św. Wawrzyńca (po raz pierwszy zainstalowana w VI lub VII wieku n. e.) w niespójnej mieszance religii i stylów architektonicznych. Po raz pierwszy poświęcony przez Antoninusa jego deifikowanej żonie, 20 lat później również deifikowanemu cesarzowi. Wewnątrz znajdowały się niegdyś kolosalne posągi Boskiej pary, których fragmenty zostały wykopane z terenu świątyni.

portyk Dei Consentes

portyk Dei Consenetes był trapezową platformą zbudowaną na siedmiu sklepionych komorach i zwieńczoną portykiem z 12 korynckich kolumn w zielonym marmurze. Datowany na okres panowania Hadriana (R. 117-138 n. e.), budowla była ozdobiona posągami harmonijnych bogów (Rzymska wersja 12 greckich bogów olimpijskich). Budowla została naprawiona w 367 r.n. e. przez prefekta miasta, niejakiego Wetiusza Agoriusza Praetextatusa, który był rzadkim poganinem w nowym chrześcijańskim świecie Rzymu.

łuki triumfalne

Łuk Tytusa został wzniesiony przez Domicjana w ok. 81 n. e., aby upamiętnić zwycięstwa jego ojca Wespazjana i brata Tytusa w wojnie Żydowskiej w Judei (70-71 n. e.), kiedy wielkie miasto Jerozolima została splądrowana, a ogromne bogactwa jego świątyni zostały splądrowane. Łuk jest również politycznym i religijnym oświadczeniem wyrażającym boskość zmarłego cesarza Tytusa.

wykonane z marmuru Pentelic i Luna, Dekoracyjne panele reliefowe łuku przedstawiają procesję triumfalną niosącą łupy ze Świątyni Jerozolimskiej i Tytusa jadącego na czterokonnym rydwanie (quadriga) i ukoronowanego personifikacją zwycięstwa. Bogini Roma stoi z przodu, trzymając uzdę jednego z koni. Pierwotnie na szczycie łuku stała ogromna kwadratowa z brązu.

Arch of septymius Severus

Arch of septymius Severus, wzniesiony w 203 r.n. e., upamiętnia rzymskie zwycięstwa nad partiami w ostatniej dekadzie II wieku n. e. Większa Centralna brama była używana do ruchu, podczas gdy dwa zewnętrzne łuki były zamknięte schodkami. Fundamenty są z trawertynu, a główna struktura z marmuru Prokonneskiego, którego cechą są szaro-białe pasma. Łuk był bogato zdobiony rzeźbą, która przedstawiała sceny z kampanii wojskowych w partii, procesji triumfów, pór roku, różnych bóstw i zwycięstw. Na szczycie budowli, jak wskazano na monetach z tego okresu, znajdował się niegdyś sześcio-konny rydwan w złoconym brązie, na którym jeździł posąg Septymiusza Sewera. Cesarz był również pierwotnie flankowany przez jego dwóch synów na koniach, prawdopodobnie wykonanych w srebrze.

budynki świeckie

Kuria była najczęściej używanym budynkiem na posiedzeniach Senatu Rzymskiego. Pierwszym budynkiem była Kuria Hostilia, używana we wczesnym Królestwie, następnie Kuria Cornelia, zbudowana przez Sullę, a wreszcie Kuria Julia, zbudowana przez Cezara, ukończona przez Augusta i użytkowana później. Sesje były otwarte dla publiczności z dosłowną Polityką otwartych drzwi, która pozwalała zwykłym ludziom siedzieć na zewnątrz i słuchać, jeśli chcieli. Kuria została odnowiona przez Domicjana w 94 r.n. e. i odbudowana, jak wspomniano, po pożarze w 283 r. n. e. Prostokątny budynek mierzy 25.6 x 17,8 m, ma wysokość 31,6 m i został zbudowany z cegły z okładziną betonową. Podłoga przetrwała dobrze i jest doskonałym przykładem mozaiki marmurowej Opus sectile; drzwi natomiast są replikami oryginałów z brązu. Kuria została przekształcona w Kościół św. Hadriana w 630 r.n. e.

Bazylika Maksencjusza& Konstantyn

Nowa bazylika została rozpoczęta przez Maksencjusza, a ukończona przez Konstantyna ok. Kiedyś mierzył około 96 x 65 metrów. Wnętrze było pokryte marmurowymi panelami, miało kolorową marmurową posadzkę i strzeliste sklepienia. Budynek był siedzibą prefektów miejskich, najważniejszych urzędników w mieście i siedzibą Sądu senatorskiego, Secretarium Senatus. W zachodniej apsydzie znajdował się kiedyś kolosalny posąg Konstantyna, którego głowa, stopa i inne ocalałe szczątki są obecnie eksponowane na dziedzińcu Palazzo dei Conservatori. Chociaż budynek został w dużej mierze zniszczony przez trzęsienie ziemi z 847 r. n. e., kilka 25-metrowych sklepień jest nadal nienaruszonych i Krosno nad innymi ruinami Forum.