XX wiek

początek XX wieku przyniósł nowy renesans w rosyjskiej poezji i dramacie, „Srebrny wiek”, który rywalizował, a pod pewnymi względami przewyższał „Złoty Wiek Puszkina.”Orientacja Obywatelska, która dominowała w literaturze rosyjskiej od 1840 roku, została na razie porzucona. Nowym okrzykiem awangardy było „sztuka dla sztuki”, a nowymi idolami byli francuscy symboliści. Do pierwszego,” dekadenckiego ” pokolenia Rosyjskich symbolistów należeli poeci Walery Bryusov, Konstantin Balmont i Zinaida Gippius. Do drugiego, bardziej mistycznego i apokaliptycznego pokolenia należeli Aleksandr Blok (być może najbardziej utalentowany poeta liryczny w Rosji), poeta i teoretyk Wiaczesław Iwanow oraz poeta i prozaik Andriej Biely. Symboliści dominowali na scenie literackiej aż do 1910 roku, kiedy wewnętrzne rozłamy doprowadziły do upadku ruchu.

okres tuż przed i bezpośrednio po rewolucji rosyjskiej 1917 roku był naznaczony twórczością sześciu spektakularnie utalentowanych, trudnych poetów. Krótkie, starannie wyrzeźbione teksty Anny Achmatowej przyniosły jej sławę na początku kariery, ale w późniejszym okresie życia wyprodukowała takie dłuższe utwory, jak Requiem, napisane w latach 1935-1940, ale opublikowane w Rosji dopiero w 1989 r., jej pomnik ku czci ofiar czystek Józefa Stalina (szczególnie jej syna, który został uwięziony w 1937 r.). Futuryści Velimir Khlebnikov i Vladimir Mayakovsky zaangażowali się w nowatorskie eksperymenty mające na celu uwolnienie poetyckiego dyskursu z więzów tradycji. Marina Cwietajewa, kolejny wielki eksperymentator poetycki, wyprodukowała większość swojej ważnej pracy poza granicami kraju, ale powróciła do Związku Radzieckiego w 1939 roku, by popełnić tam samobójstwo dwa lata później. Boris Pasternak, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1958 r., tworzył w tym okresie teksty o wielkiej głębi i mocy, a Osip Mandelsztam stworzył jedne z najpiękniejszych i najbardziej porywających wierszy lirycznych w języku rosyjskim.

wielu pisarzy, którzy zaczęli publikować bezpośrednio po rewolucji 1917 roku, zwróciło się ku prozie, zwłaszcza opowiadaniu i noweli. Wśród tych, którzy zainspirowali się niedawną rewolucją i późniejszą rosyjską wojną domową (1918-20), znaleźli się Boris Pilnyak (nagi rok), Isaak Babel (Czerwona kawaleria) i Michaił Szołochow, który otrzymał literacką Nagrodę Nobla w 1965 roku. Inni opisywali życie w nowym Związku Radzieckim z różnym stopniem mordującego sarkazmu; do tej kategorii należą opowiadania Michaiła Zoszczenki, komiksy Ilji Ilfa i Jewgienija Pietrowa oraz krótka powieść zazdrość (1927) Jurija Oleszy. Pisanie w języku rosyjskim rozkwitło również w społecznościach antykomunistycznych zesłańców w Niemczech, Francji, Włoszech i Stanach Zjednoczonych, reprezentowanych przez pisarzy tak różnych, jak powieściopisarze Vladimir Nabokov i Jewgienij Zamyatin oraz teolog-filozofowie Vladimir Nikolayevich Lossky, Sergey Bulgakov i Nikolay Berdyayev.

w pierwszej dekadzie po rewolucji nastąpił także postęp w teorii i krytyce literatury, który zmienił metody literaturoznawstwa na całym świecie. Członkowie Moskiewskiego koła lingwistycznego i OPOYAZ (Obshchestvo Izucheniya Poeticheskogo Yazyka; Society for the Study of Poetic Language) w Piotrogrodzie (obecnie Petersburg) połączyli się, aby stworzyć Formalistyczną krytykę literacką (patrz formalizm), ruch skupiający się na analizie wewnętrznej struktury tekstów literackich. W tym samym czasie Michaił Bakhtin zaczął rozwijać wyrafinowaną krytykę dotyczącą problemów etycznych i sposobów ich przedstawiania, zwłaszcza w powieści, jego ulubionym gatunku.

pod koniec lat 20.zakończył się okres sowieckich eksperymentów. Cenzura stała się znacznie ostrzejsza, a wielu najlepszych pisarzy zostało uciszonych. Na przełomie lat 20. i 30. pojawiło się coś, co stało się znane jako klasyka socrealizmu, metoda literacka, która w 1934 roku została uznana za jedyną akceptowalną dla pisarzy radzieckich. Tylko kilka z tych prac powstało w tym stylu – zwłaszcza Cement Fiodora Gladkowa (1925), jak hartowano Stal Nikołaja Ostrowskiego (1932-34) i czas Walentina Katajewa, naprzód! (1932)—zachowało pewne zainteresowanie literackie. Prawdziwe arcydzieła tego okresu nie pasowały jednak do kanonów socrealizmu i zostały opublikowane dopiero wiele lat później. Należą do nich groteskowo zabawny Mistrz i Margarita Michaiła Bułhakowa (1966-67) oraz mroczne obrazy Rosji wiejskiej i półmiejskiej Andriej Płatonow, fundament Pit (1973) i Chevengur (1972).

wraz ze śmiercią Stalina w 1953 r. i późniejszą „odwilżą”, nowi pisarze i trendy pojawiły się w latach 50.i na początku lat 60. tętniący życiem młodzi poeci, tacy jak Josif Brodski, Jewgienij Jewtuszenko i Andriej Woznesenski, wywarli znaczący wpływ, a Aleksandr Sołżenicyn wyszedł z sowieckiego systemu więzienno-obozowego (Gułag) i zszokował kraj i świat szczegółami swoich brutalnych doświadczeń przedstawionych w jednym dniu z życia Iwana Denisowicza (1962). Proza „młodzieżowa” na wzór amerykańskiego pisarza J. D. Fikcja Salingera pojawiła się również, szczególnie w twórczości Wasilija Aksjonowa i Władimira Woynowicza. Jednak pod koniec lat 60. większość z tych pisarzy została ponownie uciszona. Sołżenicyn-który został oskarżony o zdradę wkrótce po opublikowaniu pierwszego tomu Archipelagu Gułag w 1973 roku—i Brodski, Aksjonow i Woynowicz zostali zmuszeni do wygnania do 1980 roku, a najlepsze pisanie było ponownie niepublikowane.

praktycznie jedynym przyzwoitym pismem opublikowanym od końca lat 60.do początku lat 80. byli pisarze „prozy wiejskiej”, którzy zderzenie wiejskich tradycji ze współczesnym życiem traktowali w realistycznym idiomie. Najbardziej znanymi członkami tej grupy byli pisarz Valentin Rasputin i pisarz opowiadań Wasilij Shukshin. Złożona moralnie fikcja Jurija Trifonowa, wystawiona w miejskiej scenerii (np. Dom Na Skarpie), nieco różni się od dzieł Rasputina i Shukshina, które chwalą rosyjską prostotę wiejską. Niemniej jednak, podobnie jak w latach 30.i 40., najważniejsza literatura tego okresu ukazała się po raz pierwszy poza Związkiem Radzieckim. Wybitni pisarze to Varlam Shalamov, którego znakomite artystyczne historie opisywały okropności obozów jenieckich; Andriej Sinyavsky, którego złożona powieść Dobranoc! pojawił się w Europie w 1984 r., długo po tym, jak został zmuszony do opuszczenia Związku Radzieckiego; a Wenedikt Jerofiejew, którego groteskowy Pikaresque Moskiewski-Petushki-opublikowany w tajnym wydaniu (samizdat) w 1968 r.—jest niewielkim klasykiem.

niektóre z najlepszych prac opublikowanych w latach 80.były w poezji, w tym prace konceptualistów, takich jak Dmitrij Prigov i metaforyczna poezja Aleksieja Parszczikowa, Olgi Sedakowej, Ilji Kutik i innych. Burzliwe lata 90. były trudnym okresem dla większości rosyjskich pisarzy i poetów. Przemysł wydawniczy, dotknięty niekorzystnym pogorszeniem koniunktury gospodarczej, walczył o odzyskanie pozycji w warunkach gospodarki rynkowej. Mimo to prywatne fundacje zaczęły przyznawać coroczne nagrody literackie, takie jak Rosyjska Nagroda Bookera i mała Nagroda Bookera. Tak zwana Nagroda Antybookera – jej nazwa, protest przeciwko brytyjskiemu pochodzeniu Nagrody Bookera, została wybrana, aby podkreślić, że jest to rosyjska nagroda dla rosyjskich pisarzy—została po raz pierwszy wręczona w 1995 roku przez Gazetę Nezavisimaya. Tatyana Tołstaja zaczęła odgrywać znaczącą rolę po opublikowaniu jej powieści Slynx (2000), satyry o katastrofalnej hipotetycznej przyszłości Moskwy. Niektórzy krytycy uznali dekadę za „okres zmierzchu w literaturze rosyjskiej”, ze względu na odejście od tradycyjnych powieści psychologicznych o współczesnym życiu na rzecz powieści detektywistycznych. Rzeczywiście, takie powieści były jednymi z najlepiej sprzedających się fikcji tego okresu, szczególnie dzieło Borysa Akunina, którego Koronatsiia („Koronacja”) zdobyła nagrodę Antybookera w 2000 roku. (Dalsza dyskusja – patrz literatura rosyjska.)

Andrew B. Wachtel Olga L. Medvedkov Jurij V. Medvedkov